Mar de fondo

Galos

Hoje nom tenho sono. É tarde, i eu estou a escoitar o silencio, na minha habitaçom. Afora comezo a oir ums galos, que queren apurar ó día. Os galos cantan e cantan e ainda é de noite. Nom séi porqué, pero vêm á minha memoria umha noite de hai máis de 20 anos. Tinha eu nove ou dez anos, e nom podía durmir. Ou durmía e despertaba. Estaba moi nervioso, porque, ao día seguinte, tinha exame de solfeo. En Vigo. Sor Hermosinda (outra Sherpa) levábame a mín e máis a Richi ó exame. Lembro a espera numha salinha, despóis o salón de actos enorme, os membros do tribunal na súa mesa i eu, alí no medio, a solfear. Lémbrome tan pequeno... O caso é que hoje -coma a madalena de Proust- véume a sensaçom -nom a image- daquela noite de espera, de nervos, ó escoitar os galos. Lembro que aquela primeira noite de insomnio penséi no estranho deses galos, que cantan cando aínda faltan horas para sair o sol. Lembro que como nom podía durmir, levantéime. Puxen a camisa branca, o jersey azul de pico, e baixéi á horta a esperar, cós galos, a que se fixera de día. Fai vintecinco anos diso.

Hai dous días minha nái matóu tres galos. Dos que criaban na de Tío Alfonso. Agora están no congelador,  para as navidades. Nom sinto nada por eses galos, é o normal. Pero penso que entendo, agora, a súa presa por vivir o día.

Kikirikíiiiiiiiiiii

Sherpas

Cando os companheiros de carreira saíamos nas noites frías de Pontevedra, alá polos 90, sempre comezábamos sendo um grupo bastante numeroso, que ía perdendo efectivos a medida que a noite avanzaba. No campo base das dúas da manhá estábamos casi todos, pero a medida que enfiábamos as empinadas rampas da madrugada, os máis débiles íamos marchando, e ficabam os de máis aguante. Entre éstes estaba sempre Brasi, disposto a acompanhar a quem quixera prolongar a noite e coronar o cúmio da manhá. Isto valéralhe um apelativo que lhe puxera JoseGa : "el sherpa de la noche".
Alo longo dos anos, doume conta de que, para chegar ós pequenos cumios que fun alcanzando, sempre dispuxen de sherpas, de persoas que compartiron comigo o esforzo, companheiros que me deron eses folgos en momentos determinados, cando a mín me falhaban. Dende o meu pai (que tanto tiróu por mín en momentos clave), algúns profesores dos de verdade (Vicente Villar, Milagrosa Ruibal, Rafa Pérez), amigos (grandes sherpas na corda : Chelo, Nico). Ponho os séus nomes aquí porque os nomes dos sherpas tenden a rematar no olvido, cando a vida já é um caminho chá. Injusto pago pola súa ajuda, porque calquer montanheiro sabe que sin sherpas, nom se chega a ningures.

Feliz cumpleanos

A memoria, sí, é um relato, um relato que é perigoso lembrar, porque um acaba por crelo. Pero a memoria é tamén umha geografía, umha paisaxe que, de vez en cando, convén percorrer coma um explorador do XIX (máis um Kurtz que um Livingstone). Por iso hoje quero eu percorrer umha de esas paisaxes cheas de luz e sombras. Paisaxe onde um día nos perdemos, Mo, tí máis eu.

Porque hoje cumples 30 anos. Nacestes, sí, o día que coronabam ó rei, e por iso a túa nai, monárquica convencida, decidéu ponherte, como segundo nome, Carla. Monika Carla. Fai hoje trinta anos.

Lembro Mo, aquelas fotos dumha nena de 5 anos que iluminaban a túa ausencia, umha semana santa chuviosa de Las Palmas. Lembro o amenceres no Roque Negro.  Lembro Teno, os montes de Anaga, o penhón de Guachico, as jareas de dona Fefa (umha santa!)...  E lembro as historias que me contastes, as que converteron a aquela nena numha mulher, tan cedo. Historias que, queiras ou nom, seguirás levando contigo. Lembro tamén aquela historia, Mo, que foi a minha. E, ó lembrala, penso que valéu a pena. Así : tal como foi.

Suponho, Mo, que por fin estás chegando á túa idade. Cando te conhecín fai 9 anos, já eras umha mulher, madura. Umha madurez com pés de barro. Coma de trinta anos comprimidos en 20, apurados, 20 anos nos que quixestes viver com intensidade a amizade, as viaxes, o amor, o sexo, o conhecimento. Cousas todas, Mo, que nom se poden apurar. Agora, seguramente, já o sabes.

Tes agora, ós 30, por fin a túa idade. Por iso, máis que por cumplir um ano máis, Mo, felicidades.

A historia de Miguel Burro

Cando eu vivía en Lalín, alá polo 98-99, gostaba de ir alomenos un par de veces á semana a Santiago. Colhía o coche ó salir de trabalhar, e marchaba a pasear entre as pedras do Vilar, a Algalia, e tomar un té con tarta no Iacobus. Numha de estas visitas, na carretera de Santiago, á altura de Piñeiro, había un tipo fazendo dedo. Paréi e subéu ó coche. Era um tipo alto, dums coarenta e algo, cáseque calvo, de expresión serena, e face branquecina (alomenos á escasa luz dos coches). Era extrovertido e de conversa doada. Falaba en galego. Despóis de um tempo de falar, preguntéilhe cómo se chamaba.

- Miguel - dixo él - Miguel Burro.

A mín chamóume moito a atençom o nome, e a verdade : penséi que me mentía. Seguimos falando. Eu analizaba cada frase buscando máis trolas. Pouco a pouco, comecéi a notar que, ainda que falaba perfectamente galego, nom tinha a prosodia dos nativos. Tinha ese acento sem vocáis pechadas dos que mamaron o castelán de pequenos. Así que dei en preguntar de onde era.

 - De Baltimore - Dixo. Eu escríboo así, pero el dixo algo parecido a “BOoltimo(r)”, cum acento americán tremendo.

Se nom fose pola pronunciaçom dese ‘O’, houbera pensado que me seguía a vacilar. Mireino desconfiado, na pouca luz que daban os coches que vinhan de frente.

 - ¿E cómo chegastes aquí dende Baltimore?

Entón contóume a súa historia. Miguel Burro (que eu asumín que era como él galeguizaba Michael Burroughs) nacera en Baltimore, EEUU. Estudara dereito, e comezara a exercer como advogado. Canso da cidade e da profesión, decidíu cambiar totalmente de vida : marchóu a trabalhar a umha granja agrícola afastada do mundo que estaba “no final de umha carretera”, sem luz eléctrica, televisión, nem nada. Estivo alí, fazendo algo útil, trabalhando como granjeiro, sem máis paga que a comida, un par de anos. Despóis voltóu a decidir um cambeo. Nom sabía onde ir, e quería fuxir de Estados Unidos. Entón lembróuse dumha cidade na que estivera com 21 anos, no medio de um país húmido e rural, lonxe, ó outro lado do océano. Así, colhéu o petate e marchóu a Compostela. Diso fazía tres ou catro anos. Alí fixo amigos, montóu um negocio, e aprendéu o idioma local : o galego. Convirtéuse num tipo de bilingüe pouco común : inglés-galego. Isto, que para mín era um caso tan particular, nom  lhe parecía a Miguel Burro nada especial. Dende logo nom era um problema para fazer amigos. Gostaba de viajar, e tinha amigos en Vigo, Corunha...

 - Tamén tenho amigos en Madrid, pero alí vou menos porque nom me entenden en galego.

Limitaçoms do idioma. En Madrid entendíase melhor có inglés.

Em Compostela comezara trabalhando de camareiro, chef, e finalmente montara o seu propio restaurante vegetariano : O cabalinho do demo, que foi onde rematóu viaxe e historia.

Ese foi o día que conhecín a Miguel Burro. A súa cocinha conhecida semanas despóis. Fun ó Cabalinho do Demo cear ás poucas semanas. Alá o andava, metido na cozinha, com esa eterna expreçom serena de boa persoa na cara, a preparar delicias con farinha milha. Invitóume a umha botelha de Penedés de cultivo ecológico.

A última vez que o vin já foi aquí, en Madrid, numha festa do orgulho. E seica agora vem de publicar um livro coas súas receitas. Gustóume ver o seu nome escrito na portada dum livro : véulhe dar calidade de existencia a umha lembranza que já era para mín umha desas historias que inventaba nas noites escuras do Deza.

 

O loro

Numha viage que fixeron a Cuba, os pais de Mariano trouxeran um loro. Um loro verde, que nos chamava moito a atençom a todos os rapaces. Eu, que ía moito á casa do meu primo, gostava de falar có loro, pero nunca conseguín aprenderlhe umha frase. De quem sí que aprendía aquel becho era da abuela de Mariano -e tía avoa minha- que sempre andava a berrar, dende o piso de abaixo, por Mariano e por mín, que andavamos a enredar no segundo piso. “Mariaaaaaano. Onde andas?” “Qué andaredes a facer?” “Baixade dumha vez” berrava a velha. E “Mariaaaaaano” berrava o loro, “Qué andaredes a facerrrrr?”, dicía, imitando a voz da velha.
O loro vivéu moitos anos, i eu conseguín aprenderlhe a silbar (que lhe gostava moito). Pero frases nunca aprendéu máis que as que berrava a avoa.
Debía ter eu já 10 ou 11 anos (nom me lembro bem), cando a avoa de Mariano comezóu a desvariar. Dicía cousas raras, berrava aínda máis, e moitas vezes falava có defunto do séu home coma se estivese vivo. A Mariano e máis a min, comezóu a darnos medo. Despóis nom durmía polas noites, adicávase a pasear pola casa falando cós mortos... estuvo así meses.
Ata que um día saéu da casa pola noite. Ó día seguinte ninguén sabía dela. Buscárona por todas partes, e nom aparecía. Finalmente, pola tarde, encontrárona... aboiando no mar, cerca do Regueiro : morta. Nom se soubo se caéu ou se suicidóu, pero nós nom tinhamos dúbida.
Fun á casa de Mariano ese día, ó velorio. No salón, estava o ataúde có corpo sem vida da velha. Ó seu arredor, umha procesión de velhos e velhas de negro ían pasando a despedir o corpo. A casa estava apenas iluminada polas velas do salón. A gente apenas falava, e o silencio da casa era absoluto... se nom fora por aqueles berros de loro que ainda hoje me fan tremer : dende a cocinha, imitando a voz máis tola da avoa morta, o animal berraba : “Onde estades?” “Qué andades a fazer?” “Mariaaaaaano”

Últimos días en Vigo

No exame de Ampliaçom de matemáticas eu estava en branco. O exame durava 5 horas, i eu nunca fun quém de sair ós 10 minutos, mentras 200 companheiros seguían inclinados sobor dums papéis garabateados. Lembro estar a mirar para a folha em branco un tempo, lembrando o Teorema de Cauchy de variable compleja. E, como iluminaçom, escrever o seguinte título : “Oda a Cauchy”. Debaixo, comezóu a aparecer um poema no que aplicava o teorema de Cauchy a esta función compleja que é a vida, e, razoando que o mundo é un “entorno cerrado”, concluía que eu nom podería ser analítico e aínda máis : que qualquer intento de me integrar neste entorno daría, necesariamente, resultado nulo. Formalmente impecável.
Lembro tamén que, mentras enchía o folio de versos matemáticos, a profesora achegóuse a mín, sem dúbida curiosa porque nom había precisamente fórmulas nos meus folios. Eu encolhínme de hombros, i ela sorríu. Como sobrava tempo, aínda fum quem de parafrasear a Santa Teresa, e finalizar o exame com estes versos :

Vivo sin vivir en mi
y tan alta nota espero
que muero porque no quiero
esperar un 10 así
para recibir un cero

Despóis firméi o exame e entreguéino.

Nom fun ver a nota, pero ao Neira puxéranlhe 0.6 por dizer que o movimento armónico simple era “una cosa de senos y cosenos”

Neotenias

Tinha ums 13 anos cando nos fixeron o reconhecimento médico no colegio. Déronme o resultado en clase: un papelinho que nom entendín. A profe de religión pidéumo pero nom me quixo explicar, diante de todos, qué era aquelo de "signos puberales ausentes". O endocrino radiografióume a hipófise e nom topóu nada. Efectivamente, inda que tarde, os signos puberales remataron aparecendo.
Paséi pola universidade em dúas etapas, a segunda, um pouco tarde. Paseina polos pelos. Pero paseina.
Comecéi a trabalhar tarde, e vím a Madrid, onde quería aprender o oficio, tamén tarde. Pero vinhen. E aprendín.
Merquéi o piso cando os prezos comezaban a se dispara[ta]r, justo no límite. Caro, pero puiden mercalo.
Nom séi. Sempre estou a chegar tarde.
Pero chego.

Botóns

Cando eu era pequeño, tiven épocas en que me dava por colecionar cousas.
Por medio dum amigo do meu pai, que me regalóu umha colecçom de centavos americáns de 1940 a 1970, entréi na numismática. Máis adiante, porque eran bonitos e sinxelos de conquerir, dín en coleccionar selos de correos. Cando o méu tío Alfonso me ensinóu, na praia, um seixo transparente e me informóu de que era cuarzo “cristal de roca”, comecéi a minha colecçom de mineráis. Tamén, das praias colecionéi cunchas. Gostava especialmente das margaritas que ainda hoje, cando vou á Area da Secada, nom podo evitar buscar ata topar alomenos um par delas.
Tamén coleccionéi, claro, cromos, ademáis de bolas, postáis, mariposas, insectos, e ata etiquetas da roupa. Pero a colecçom que lembro con máis carinho, era a minha colecçom de botóns.
Os botóns poden parecer pezas vulgares, pero eran sinxelos de conquerir, e iso, para um neno de 9 anos, é fundamental. Era excitante buscar botóns no chau, no sofá da casa dum amigo, na dorna do avó... Todo o mundo perde botóns, e o mundo está cheo de botóns que caíron dumha ou outra prenda. I eu era o ratinho Pérez dos botóns.
Había, claro, botóns melhores e peores : dende os de plástico duro das camisas, aos fermosos botóns de caréi das trencas. Na minha colecçom habíaos de todo tipo, eu nom despreciava nengún.
Suponho que sería, entón, por aquela época cando puxeron pola tele a película “Botón de ancla”, ambientada na escola naval militar de Marín. Com ela eu descobrín que existían tales tesouros : os botóns de áncora, auténticas xoias para mín. Eu nunca vira um, pero dende aquel día, ter um botón de áncora conviertéuse numha necesidade, um objectivo imprescindível para a minha colecçom.
Pero, cómo conseguir um botón de áncora?. Eu nom ía nunca a Marín...
Onde sí que ía, a visitar á minha avoa e máis ós meus primos, era a Pontevedra. E por Pontevedra era por onde os alumnos da escola de Marín saían os fins de semana. Daquela eu nom sabía que os chamavan ‘capulhos’, que adoitavam ir ó Casino, e a pasear com rapazas (á sazón chamadas ‘capulheras’) que buscavam emular a Debra Winger nesta versión patria e marinheira de ‘Oficial e cabaleiro’. O que sí sabía, porque o vira, era que os aspirantes a oficiáis guardamarinas andavam sempre de uniforme, e que cada um levava, pendurados da casaca por ums frágiles fíos de algodón, 14 relumbrantes botóns de áncora.
Es así foi como, cada vez que ía a Pontevedra, tentava pasear pola alameda, Campolongo, a Ferreiría, ou perto do Casino.
Paseava mirando para o chan, intensamente. Ata chegava a caminhar detrás dos capulhos.
Nunca conquerín um botón de áncora.
Có tempo, a minha colección de botóns, como as outras, desaparecéu. Pero aínda hoje, cando paseo por Pontevedra, nom podo evitar mirar, ó pasar pola Ferreiría ou a alameda, baixo dos bancos de pedra.
É umha déveda que tenho con ese neno que um día foi.