Outros náufragos
Sinha Rosa sempre foi para min esa velhinha que se sentaba a mirar a gente pasar, na porta da súa casa, no medio do pobo, na Ilha. Era umha velha gordinha, menuda, de pelo branquísimo e face rosa, como o seu nome. Soía vestir camisas claras, e umha saia gris cum delantal de cuadros por enriba. Num pobo en que todas as velhas visten de negro, era umha rareza. Tinha um sorriso amplo como só o tenhen os velhos sem dentes, e umha mirada limpa e agradecida. Cós olhos azúis tan claros seguía á gente, e sorría ós que se paraban a falar com ela, que, na Ilha, eran casi todos.
Cando o home vivía, sentaban os dous na porta da casa a mirar para a gente. Despóis, cando lhe morréu, sentaba soa, có delantal negro como tudo luto, e sempre sorrindo. Eu sempre a saudaba ó pasar, e paraba a miudo. Umha vez pidéume que lhe fixera umha manzanilha, porque ela nom era quem de acender o lume. Nom tinha butano.
Nos pobos de Castela, no vran, vense moitos velhos coma sinha Rosa, sentados ás portas da casa, a mirar a gente que pasa ou aos outros velhos. Pero en Galiza esta estampa é máis rara. Cecáis porque os velhos, en Galiza, sempre tenhen algo que fazer. Seguramente por iso a figura plácida de sinha Rosa tinha a beleza incongruente dum anacronismo.
Um día, a minha tía Esmeralda, que era a súa sobrinha, decidéu que sinha Rosa estaba demasiado velha para vivir soa, e levouna á súa casa. Tía Esmeralda vivía numha casa nova, moi grande e bonita, na Sapeira. Pero polo caminho da Sapeira nom pasaba ninguén. Sinha Rosa sentaba ó principio no xardín, pero pronto a encamaron. E como se erguía pola noite a mexar, puxéronlhe ums barrotes.
Ó principio, eu ía a vela de vez en cando. Contábalhe cousas da gente que vía polo pobo, i ela falábame dos seus recordos. Como nom tivera filhos, contábame cousas dos irmáns, que foran moitos. Gostábalhe falar moito de Ramón, que fora moi listo, e andivera embarcado, de maquinista. Estivera en Nova Iorque, e falaba Inglés. Umha vez levéilhe a sinha Rosa umha foto da súa casa, e máis da Caixa de aforros, que estaba enfrente. Na foto víase tamén a gente que pasaba pola rúa. Sinha Rosa forzaba a vista, e ainda que nom reconhecía a ninguén, os séus olhos iluminábanse. Alí quedaron as fotos, na mesilha de noite.
Despóis eu deixéi de ir. Podería justificarme dicindo que estaba pouco pola Ilha, que nom tinha tempo, cuestión de prioridades... pero o certo é que foi simple pereza. Cántas cousas deixamos de facer por pereza.
Nom penséi moito en sinha Rosa, e pasaron coma dous anos ata que voltéi preguntar por ela.
- Sinha Rosa? Morréu. Morréu fai dous ou tres meses.
Eu nom sentín nada. Os velhos morren -coma todos- cando um os deixa de ver.
O domingo fun ver a Teresinha...
A vida de Teresinha merecería ser contada por alguén com más conhecimento dela ca min. Se nom estóu equivocado, os páis morreran na época da guerra, e crióuse na casa dos méus avós dende pequena. Sempre foi coma umha filha mais na familia da avoa Sara, e, para nós, sempre foi a nosa tía. Lembro lonxemente o negocio que tinha : umha tenda de telas e fíos, que pechóu cando eu era moi novo. O feito de ter a tenda abaixo, separada da casa, facía da entrada na casa de Teresinha toda umha liturgia : había que deixar paraguas e abrigo abaixo, subir por umha escaleira de madeira brilhante, pasar un pasilho longo i escuro –tamén de madeira, que se oían todos os pasos- polo que chegabas á cocinha, donde se facía a vida da casa. Tanta madeira casi desaparece um día cando um ladrilho que usaba Teresinha para quecer as camas prendéu nas colchas.
Teresinha casara com tío Luis, que era o patrón do vapor que facía a ruta da Ilha a Vilagarcía. Lembro de tío Luis que tinha a azotea da casa chea gaiolas com paxaros, e que bebía o vinho mesturado com auga. Ás vezes, dábame umha peseta.
Primeiro morreulhe tío Luis. Eu tería ums 7 anos, e tío Luis nom chegaría ós 60. Os paxaros repartíronos, e a mín tocóume un canario capuchino branco, precioso. Despóis morréulhe o filho, que era médico : Um día, durmindo, nom despertóu. Tinha ums trinta, e deixóu mulher e umha filha sem nacer.
E Teresinha nunca perdéu o sorriso. En realidade, nom lembro tela visto triste na vida.
Cando Manola casóu, Teresinha foi vivir com ela a Santiago.
O domingo estaba contenta de nos ver. Como um tumor cerebral tenlhe afectada a parte da fala (eu diría que da comunicaçom) expresaba a alegría con risa, umha risa contínua e contagiosa acompanhada de toda umha palabrería inventada, umha caste de arameo, de sílabas juntadas sem sentido, que subraiaba com gestos, como se falase normalmente. Dizía algumha frase longa e paraba, como a pensar. Entón, como se acabara de lembrar de algo, seguía có discurso inconexo. De vez en cando, saía da súa boca algumha palabra reconhecível “Sonhéi”, repetíu varias vezes. “Ochenta... ochenta...” dizía rindo. Eu falábalhe tamén. Nom sei se ela entendía as nosas palavras, pero séi que aínda estaba alí. Sí, estaba alí. Cando calmóu a alegría quedóulhe un gesto sereno e preocupado. Entón, coa mirada perdida no infinito botaba un longo sospiro e dicía “Bueno...”
“Bueno”
Eu tampouco o entendo, Teresinha. Nom entendo porqué a vida golpea á gente boa. Nunca aspirastes a entender nada : só vivías e axudabas a vivir. E agora, tal vez, na lucidez dos 80 anos, das en expresar por fin o téu paso polo mundo coa gramática dos iluminados : polisílabos incomprensíveis.
Nom : eu tampouco o entendo.
No piso de arriba, o teu xenro estaba a componher cancións para a túa neta. “Escucha esta”, dicía : “Cabalgan las cerezas”
Nom, eu tampouco o entendo.
Já fai anos que o meu primo Javier decidíu (ou deixóu que decidiran por el) que viver para trabalhar tamén é umha forma de vida, que ser feliz no trabalho nom deixa de ser umha forma de ser feliz, que o éxito profesional é umha métrica social coma qualquer outra, e que, postos a vender o alma, o dianho era o que melhor pagaba. Alá o está no Brasil agora, fazendo jornadas de 14 horas diarias. Pero antes de se pasar ó lado escuro, lembro que me deixóu umha lecçom que nom olvidéi : O meu primo tinha umha entrevista de trabalho numha empresa de Vigo. O día anterior, -por si acaso- decidíu fazer umha proba : ás nove da noite chamóu por teléfono á empresa. Alguén colhéu (nom soubo quém, el colgóu).... El, o día seguinte, nom foi á entrevista.
Cuando tengo que llenar
mis pulmones pa´gritar
no los puedo asujetar
ni tampoco lo he intentao.
Prefiero morir ahogao
que echar el grito pa´atrás.
Jose Larralde (Herencia pa un hijo gaucho vol.2)
O tema do matriarcado en Galiza precisaría umha reflexom profunda. Nom é isa a minha intençom, senóm a de contar a historia de umha familia de mulheres que, dende a minha visión de neno que desconhecía a regras de reproducçom sexuada, tinha un atractivo cáseque morboso.
A senhora Segunda tinha umha pequena mercería no baixo dum edificio de dúas plantas que posuía. Seguramente nom era tan velha, pero para mín, aquela senhora diminuta, encorvada e vestida sempre de luto com pano negro na cabeza, era o retrato da velhez. Eu ía de cando en vez á súa tenda a mercar fío, agulhas (sempre me encantóu como sona agulha estrambrera), um ganchilho... A tenda da senhora segunda, na semioscuridade do baixo sen ventás, era umha especie de almacén mágico cheo das cores das madexas de fío, as telas, e todo tipo de utensilios de costura estranhos para mín.
A senhora segunda tinha umha filha, maior tamén : Josefa. Josefa ajudaba á súa nai na tenda, e numca a vin con ningún home. Pero o caso é que, um día, na tenda, ajudando a Josefa e máis a senhora Segunda, había umha nena algo maior ca min : a filha de Josefa. Eu nom sabía (aínda hoje nom o séi) de onde saíra, pero alí estava completando aquela familia de tres geracións de mulheres.
Có tempo, a Senhora Segunda morréu, e Josefa levóu a tenda coa súa filha. Eu medréi, a tenda deixóu de vender e pechóu, e eu fun sabendo a historia da familia da senhora Segunda : de cómo o seu home morrera, que tinha outro filho en Venezuela, que Josefa tinha um home que por um problema (de saúde ou mental, nom sei) só saía da casa polas noites... son cousas que, sem preguntar, um acaba oíndo. Despóis, eu já ía pouco pola Ilha e perdín o rastro desta gente que se deixava ver pouco. Pero cando, fai já anos, vin á filha de Josefa cumha nena pequena da man, nom perguntéi se casara : nunca lhe vira um mozo i eu savía que nesa familia nom eram necesarios.
Agora levo anos vendo medrar a esa nena. Debe ter catorce ou quince. E estou a esperar o momento en que a vexa pola rúa, coma algo natural, da man da quinta geraçom de senhoras segunda.
"A auga e máis a pomada som de uso externo". Esta frase solía dizer Alfredo, cum sorriso na boca, cando, já maior, có fígado destrozado, tinha que pedir auga num bar. Despóis de tantos anos de beber whiskey ata na comida, o corpo de Alfredo só toleraba a auga, e máis un biter Kas (só um) que se permitía os domingos. Un gran tipo ese Alfredo, que montara o cine Capitol cós cartos que fixo en Venezuela, e que morréu de cirrose, fai anos, pouco despóis de eu o conhecer.
Hai nalgúns alcohólicos algo de loucura (suicida ás vezes) que os fan irremediablemente atractivos. Eu puiden conhecer na minha vida a uns quantos.
Martínez sempre foi o tolo oficial da Ilha. Dí o meu avó que era um gran marinheiro, que sempre voltava com peixe, incluso cando outros vinhan de valeiro. Ninguén me soubo dizer cómo é que Martínez comezóu a beber, pero parece que foi cousa de meses que aquel marinheiro se convertira numha especie de ser lunático que se parava na rotonda do Campo, de pé, com aqueles pantalóns baqueros cortados pola rodilha, a berrar esas verdades que por evidentes ou ferintes ninguén escoita. Eu já conhecín a Martínez así : o tolo do povo. Um tolo gracioso, inocente, que vivía numha casota, feita cum flotador de batea, na praia. Meu tío Alfonso dizía que a loucura de Martínez nom era tal : cando lhe pedía 20 pesos para umha chiquita, com aqueles aspaventos de borracho, meu tío dizíalhe : "Martínez, a mín fálame bem que eu sei que nom estás tolo". Entón Martínez acougava, ponhía mirada inteligente, e, baixando a voz cum ton conciliador dizía : "vale, vale, pero dame vinte pesos para umha chiquita".
O problema de A.L. era completamente distinto. Puiden trabalhar ó seu lado ano e medio. Era un tipo duns coarenta anos, fraco, de pel moi branca, cumha calva de monje flanqueada de canas, e a pel da cara adornada con cambeantes manchas de cor carmesí. Era um profesional da informática inteligente e trabalhador, moi bom companheiro. Casado e com dúas filhas. Era un tipo extrovertido, conciliador, disposto a ajudar, de bó carácter. Pero ás vezes, um luns, A.L. nom aparecía no trabalho. Simplesmente nom aparecía. Entón o noso xefe, que era amigo del, chamava á mulher para saber se voltara a pasar. O asunto levávase com muita discrecçom. Resulta que o meu companheiro, ás vezes, os venres, saía, bebía, e rematava perdendo o control e indo de putas toda a fin de semana, gastando no trance todo o que a VISA daba de sí. O domingo, cando despertava, a vergonha que sentía era tanta que já nom se atrevía a voltar a casa, e ficava escondido en qualquer puticlú. I entón chegava o luns, e a súa mulher e o meu xefe pasávano a chamar, discretamente, a todos os puticlús da zona, a ver se o meu companheiro estava alí. Ó final aparecía, claro, pero A.L. colhía umha depresión que o tinha de baixa entre 2 e 6 meses. Así foi o ano e medio que trabalhéi com el : dous meses de trabalho, 2 de baixa; dous meses de trabalho, 6 de baixa...
A cousa no trabalho estava moi quente, porque, sabendo algúns do seu problema, por arriba havía quem pensava que era um enfermo, pero tamén quem dizía que emborracharse e ir de putas era desvengonha, nom enfermidade. A cousa estivo entre o despido e a jubilaçom. Finalmente, por ums cambeos organizativos da empresa, seica A.L. conqueríu a jubilaçom por invalidez.
Nom souben nada máis del. Espero que leve umha vida normal, sobor de todo pola mulher que o agoantóu e coidóu así : um deses especímenes do género feminino, que numca deixará de sorprenderme.
O seu apelido sinifica, en portugués, tormento. Nom o diréi por respeto, e chamereino, por exemplo, Pinheiro. Pinheiro era un tipo de mediana ideade, aberto, alegre, posuidor de esa sorna san da gente do interior galego que sempre ten umha gracia, umha conha, um chiste, para te animar o día. Grande, de cara san e rosada, calvo, com perilha, mirada inteligente de olhos pequenos, Pinheiro tinha o corpo do bebedor compulsivo : peito estreito e bandulho prominente. Um de eses corpos que, para calcular a talha, obrigan a fazer a media ponderada, rematando por levar a camisa frouxa no peito, e tirante, forzada, aberta entre botóns, na zona da barriga.
Ás oito da manhá, cando eu ía tomar o café á gasolinera, sempre me topava com Pinheiro, que estava a tomar um tróspiro (ou ghas, ou medicina) : un tubo de Ginebra con cocacola. A mín sorprendíanme eses desaxúns, e un día, comentando con Rosa, a camareira, o asunto, díxome : "Pois cando tí o ves já vai polo terceiro".
Trabalhar com el nom era complicado. Era diligente, responsable, e estava sempre de cachondeo. O único problema era que, cada hora e media ou dúas horas, as mans empezábanlhe a temblar, e tinhamos que interrompir o trabalho para baijar a por um ghas. Numca lhos contéi, pero calculara que eran entre 12 e 18 ó día.
Nom sei qué opinaría Pinheiro das campanhas contra o alcohol ó volante. Pinheiro nom podía conducir sem beber. Os alcohólicos coma él tenhen o control do seu corpo só cando levan alcohol no sangue. Se a dosis baixa, entón sí que son um perigo no coche. Que eu saiba, numca lhe fixeram un control, sobor de todo porque nom conducía pola noite.
A mulher de Pinheiro era maestra de escola, com ese carácter que tantas vezes tenho visto na mulher do rural galego : sofridor e resignado, trabalhador e constante, pero alegre e disposta para vivir as cousas sinxelas da vida. Tinha esa mirada como de segundo plano, pero sempre disposta a asumir o protagonismo cum sorriso. Heróis anónimos da nosa terra.
O xefe de Pinheiro e máis meu era un energúmeno. Empresario totalitario e despótico, producto típico das terras do Deza. Tinha o caracter que produz esa estranha mezcla de complejo de inferioridade da orixe humilde, e o desconcerto do poder industrial obtido. No seu caso agravado por nom ter o mérito do home feito a sí mesmo, senom umhas circunstancias familiares afortunadas. Pero no fondo, a orige nom se perde, e baixo a crueldade máis evidente estava o home que obrigóu a Pinheiro a ir a umha clínica (que pagóu) para se desintoxicar.
Seica estivo um mes e saléu curado.
De Don Peregrino Reboiras (na foto bendecindo umha moto) contan en Pontevedra gran cantidade de anécdotas. Cura párroco de Santa Maria, home da antiga escola, conservador, tradicional e tradicionalista, foi o autor de frases como a la virgen se le aprovecha todo, como al cochinillo ou como dijo Jesucristo,... y en parte tenía razón... e de cruzadas como a emprendéu contra a minifalda na que afirmaba ya estamos el obispo y yo metiéndole mano. Tinha Don Peregrino umha espontaneidade aldeán que o fixo querido por todos.
A falta de recato na vestimenta da juventude era precisamente umha das súas maiores preocupaçoms alá polos revoltos anos 60 e 70. Neste contexto prodúcese o seguinte suceso que escoitéi por boca do espectador :
Os domingos que saía pescar, Sieira madrugaba para ir a misa de 6 e media. Vestido coas botas de goma e pantalóns de auga asistía a Santa María a escoitar a Don Peregrino. Naquela ocasión, como era habitual a esas horas, havía na igrexia apenas catro beatas. No momento do sermón, Don Peregrino voltóu sobor do tema da pouca vergonza das mulheres actuais. Pero, para sorpresa de Sieira, en vez de falar en geral, a ira de Don Peregrino foi dirigida directamente en segunda persoa contra as catro proves feligresas enlutadas que tinha diante. Así Don Peregrino criticóu a roupa das beatas e os seus costumes licenciosos cum encarnizamento certamente fora de lugar. Atacóu a ligeireza da súa roupa, os hombros descubertos, as faldas curtas, a roupa ajustada
Sieira, mirava com estupor ás beatas e nom entendía nada. Mentres, don Peregrino abroncava ás mulheres con toda a súa carraxe, i éstas encolhían sen entender nada. Ó rematar a misa, Sieira nom resistéu a indignaçom e foi falar con Don Peregrino : Pero padre, ¿Cómo le echa semejante bronca a estas pobres mujeres, que no pueden vestir con más recato?, ó que o cura, recuperando o resuelho despóis do esforzo, respostóu : Calla hombre, calla : es que estoy ensayando para misa de once
De Don Peregrino Reboiras (na foto bendecindo umha moto) contan en Pontevedra gran cantidade de anécdotas. Cura párroco de Santa Maria, home da antiga escola, conservador, tradicional e tradicionalista, foi o autor de frases como a la virgen se le aprovecha todo, como al cochinillo ou como dijo Jesucristo,... y en parte tenía razón... e de cruzadas como a emprendéu contra a minifalda na que afirmaba ya estamos el obispo y yo metiéndole mano. Tinha Don Peregrino umha espontaneidade aldeán que o fixo querido por todos.
A falta de recato na vestimenta da juventude era precisamente umha das súas maiores preocupaçoms alá polos revoltos anos 60 e 70. Neste contexto prodúcese o seguinte suceso que escoitéi por boca do espectador :
Os domingos que saía pescar, Sieira madrugaba para ir a misa de 6 e media. Vestido coas botas de goma e pantalóns de auga asistía a Santa María a escoitar a Don Peregrino. Naquela ocasión, como era habitual a esas horas, havía na igrexia apenas catro beatas. No momento do sermón, Don Peregrino voltóu sobor do tema da pouca vergonza das mulheres actuais. Pero, para sorpresa de Sieira, en vez de falar en geral, a ira de Don Peregrino foi dirigida directamente en segunda persoa contra as catro proves feligresas enlutadas que tinha diante. Así Don Peregrino criticóu a roupa das beatas e os seus costumes licenciosos cum encarnizamento certamente fora de lugar. Atacóu a ligeireza da súa roupa, os hombros descubertos, as faldas curtas, a roupa ajustada
Sieira, mirava com estupor ás beatas e nom entendía nada. Mentres, don Peregrino abroncava ás mulheres con toda a súa carraxe, i éstas encolhían sen entender nada. Ó rematar a misa, Sieira nom resistéu a indignaçom e foi falar con Don Peregrino : Pero padre, ¿Cómo le echa semejante bronca a estas pobres mujeres, que no pueden vestir con más recato?, ó que o cura, recuperando o resuelho despóis do esforzo, respostóu : Calla hombre, calla : es que estoy ensayando para misa de once
Antes de que umha vea rota no cráneo lhe fixera perder 80 anos de gesto hierático, numca vira um sentimento no rostro do Samaro. Nom séi se por ser o meu avó, por ser tan reservado, ou simplesmente por ser um marinheiro que levantaba cum brazo umha corda de 6 metros de mexilón, sempre me parecéu um ser superior, alheo a este mundo, caseque sobrenatural.
Se a recta é o caminho máis curto entre o nacimento e a morte, o Samaro sempre foi um home de vida recta : erguíase ás 5 a manhá, ía á batea na dorna Alaska, voltava ás dúas, cando a avoa já levava tempo dicindo onde andará este home que tanto tarda?, e comía o que a mín me parecía um saco de arroz con chopo. Despóis sentávase a ver o parte, e a ler umha novela mil vezes manoseada, umha Selecciones del Readers Digest, ou, fazendo umha concesión á súa paixón, repasava o grande atlas que había numha bandexa baixo o televisor. Despóis ía jogar a partida, e, sobor das 7, voltava buscar á minha avoa, para iren ambos pasear. No tempo, colhía a legonha, cavaba a terra, apanhaba patacas
. Ese foi o programa diario ata que as forzas forom falhando e jubilóu.
Despóis, buscar formas de ser útil, ajudar onde sea, e, ao final, só intenta nom molestar.
Agora, ese home de ferro, que numca berróu, nem se queixóu, que aceptóu o que a vida lhe dóu con agradecemento, e o que lhe negóu con abnegaçom, ve, impotente, como nom pode controlar os seus sentimentos. Tórceselhe o gesto se lembra a velhos amigos, se fala de cómo era a Ilha antes, ou da tortilha que fai a avoa. Pero chora tamén se olvida pechar a bilha, ou vem alguén de fora, ou se me pregunta cómo me vai.
Fai um par de meses, este home de vida recta coma um pau, veu onda mín a me dar o único conselho que numca lhe escoitéi. Dijome : entre peneira e funil, elige peneira. E, ocultando a cara, voltóu chorar.
